Escaques

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Tablero d'escaques.

Os escaques[1], también conoixiu a traviés d'o castellano como aixedrez[1], ye un chuego de mesa orichinario de Persia, encara que as suyas radices se pueden trobar en o xaturanga que se chugaba dende o sieglo VI aC en o territorio de l'actual India. A traviés de Persia o chuego plegó a la resta d'os territorios que heba conquiesto o Islam, ta dimpués estendillar-se por Europa. A versión que se fa servir actualment desciende dreitament de l'adaptación feita en o sudueste d'Europa (mas especificament en a peninsula iberica) d'a versión arabe d'o chuego (conoixita como xatranj), con unas reglas que se fixoron en o sieglo XIV.

Ye un chuego de mesa por turnos, a on i chugan dos chugadors. Se chuga en un tablero cuadrato dito escaquero con 64 casillas (8 d'amplaria por 8 de longaria), tenendo cada chugador un conchunto de piezas (tamién clamatas escaques) igual encara que de diferent color (gosan estar blancas ta l'un y negras ta l'atro), piezas que tienen unas funcionalidaz diferents: rei (una pieza), reina (una pieza), alfil (dos piezas), caballo (dos piezas), torreta (2 piezas) y peyons (8 piezas), con un total de 16 piezas. Cada chugador chuga por turno, podendo mover nomás que una pieza d'o tablero mientres o suyo turno. L'obchectivo d'o chuego ye de matar a o rei de l'atro chugador, en a chugata conoixita como "mate", sin que importen as piezas de cada chugador que se pierdan (u se "maten") mientres a partita. Tamién ye posible pactar entre os chugadors una situación d'empaz ("tablas"), en a cual no gana dengún d'os chugadors, y tamién ye posible l'albandón d'un chugador antis de rematar a partita quen veye que no ye posible de ganar-la. Bi ha una muit ampla elaboración teorica sobre as formas de chugar, analizando-se bellas chugatas, que tienen nombres propios, y fendo-se servir una estratechia (os escaques no son en realidat so que un chuego d'estratechia, a on a suerte no existe) determinata que en os chugadors expertos por un regular ye basata en ixas elaboracions teoricas.

O Turco, un automata chugador d'escaques.

Ye hue uno d'os chuegos de mesa mas conoixitos y practicatos, estando federatos en asociacions de chugadors alto u baixo 7,5 millons de personas. D'antis mas se gosaba chugar presencialment, pero cuan amanixió o correu tamién se feban partitas d'o chuego por correspondencia, una practica prou estendillata con as nuevas tecnolochías, que permiten chugar por Internet u a traviés d'o correu electronico. Antiparte, dende o sieglo XIX s'establioron as primeras competicions internacionals d'escaques, organizatas por as federacions d'o chuego, considerando-se que o primer campión mundial d'escaques estió Wilhelm Steiniz. Actualment, a mayor competición internacional ye a Olimpiada d'escaques, una competición de traza bianual organizata por a Federación Internacional d'Escaques (FIDE por as suyas siglas en francés, Fédération Internationale des Échecs, establita en 1924). En 2001 o Comité Olimpico Internacional reconoixió os escaques como un esporte. Antiparte, o 19 de noviembre de cada anyada ye o Día Internacional d'os Escaques, establito ta conmemorar a naixencia d'o chugador cubano José Raúl Capablanca, a qui se considera como uno d'os millors chugadors d'escaques de toz os tiempos.

Templers (seguntes as cruces d'as suyas capas) en chugando una partita d'escaques en una miniatura d'o Libro de los juegos (1283).
Miniatura persa a on s'amuestra a dos chóvens chugando a os escaques.

Dende muit antigo se facioron prebas ta trobar bella maquina capable de chugar, estando muit famosos os primers automatas que se i desembolicoron, traza de robots, encara que en muitos casos ixos "automatas" no yeran so que personas amagatas, u teneban una capacidat minima ta no mover so que una pieza, sin posibilidat de variants. Sobre ista base, uno d'os obchectivos d'a primera informatica estió tamién o de creyar bello programa informatico que permetese de chugar a un solo chugador que chugase contra o programa, desembolicando-se dica 1997, cuan por primer vegata un programa informatico redotó a un chugador profesional, Garry Kasparov.

  1. 1,0 1,1 (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.

© MMXXIII Rich X Search. We shall prevail. All rights reserved. Rich X Search